Pompy ciepła z wymiennikiem gruntowym.

Opracował Adrian Bil.
Pompę ciepła można porównać do lodówki czy klimatyzatora, bo w gruncie rzeczy zasada działania tych urządzeń jest identyczna. Lodówka „wyciąga” ciepło z produktów w niej umieszczonych a następnie oddaje to ciepło na wymienniku ciepła umieszczonym z tyłu urządzenia. Pompy ciepła działają tak samo.
Pompa ciepła instalowana jest w domu jako urządzenie wielkości niedużego kotła czy lodówki. Do niego doprowadzane są rury — obwód wymiennika umieszczonego w gruncie oraz obwód grzewczy, niektóre urządzenia zdolne są do podgrzewania wody użytkowej, wtedy posiadają jeszcze jedną parę złącz.
W gruncie umieszczany jest duży wymiennik ciepła, składający się najczęściej z kilkuset metrów rur, ułożonych w taki sposób, na jaki pozwala teren jego zainstalowania. W tych rurach znajduje się niezamarzający płyn, zazwyczaj glikol. Ten płyn schładzany jest w urządzeniu do niskiej temperatury a następnie puszczany przez te kilkaset metrów rur. Przepływając przez te rury umieszczone w gruncie płyn się ogrzewa do temperatury wyższej. Ogrzewając się odbiera on ciepło od gruntu, który jest przez cały rok cieplejszy niż ten płyn. Później to ciepło jest odbierane przez „serce” pompy ciepła, którym jest obwód identyczny jak ten znajdujący się w lodówce.

Schemat działania pompy ciepła.
Samo serce urządzenia jest praktycznie identyczne pod względem zasady działania jak w lodówce. Czynnik chłodniczy w postaci cieczy przepływa do parownika, w którym odparowując zabiera ciepło z glikolu ogrzanego w wymienniku gruntowym. Następnie gaz ten trafia do sprężarki, gdzie podnosi się jego ciśnienie i temperaturę. W trzecim etapie gorący gaz trafia do skraplacza, w którym oddaje ciepło do płynu obiegu grzewczego. Skroplona ciecz z wymiennika pod dużym ciśnieniem trafia do zaworu dławiącego, gdzie następuje powtórne zmniejszenie ciśnienia.
Prawdą jest, że z pompy ciepła otrzymujemy kilka razy więcej ciepła niż włożyliśmy do niej energii elektrycznej. Wynika to bowiem z zasady działania tego urządzenia. Ciepło odbierane jest z gruntu przez glikol i to ciepło w całości (wyjąwszy niewielkie straty po drodze) zasila grzejniki czy ogrzewanie podłogowe. Dodatkowo jeszcze energia elektryczna zużyta na napęd samej pompy ciepła zamieniana jest w urządzeniu na ciepło, dzięki czemu tego ciepła użytecznego jest jeszcze więcej.


Producenci systemów preferują sprężarki spiralne z 4 głównych powodów
  • niski poziom hałasu
  • wysoka sprawność
  • niezawodność
  • trwałość

Kolektor gruntowy
W czasie lata energia słoneczna jest akumulowana przez powierzchnię ziemi. Ciepło odbierane jest z gruntu za pomocą rur z tworzyw sztucznych (polietylenowych) zakopanych w ziemi około 20 cm poniżej głębokości przemarzania dla lokalnej strefy. Odstępy między rurami: 80-100 cm. Układ ten nazywany jest poziomym kolektorem gruntowym. W kolektorze , w zamkniętym obiegu, krąży niezamarzający płyn, odbierając ciepło z gruntu i przekazując je do pompy ciepła. Wykorzystanie tej energii na cele grzewcze jest przykładem praktycznego rozwiązania kwestii ogrzewania domu usytuowanego na dużej działce. Największą ilość energii można uzyskać z gruntów o wysokiej zawartości wody. Kolektor nie może znajdować się pod budynkami, a także nie powinien być oddzielony od atmosfery żadną szczelną nawierzchnią, np. asfaltową lub betonową na parkingach, która praktycznie uniemożliwia regenerację kolektora przez opady deszczowe. Zimą natomiast powierzchnie te są odśnieżane, przez co usuwana jest warstwa izolacyjna pomiędzy gruntem a zimnym powietrzem.

Sondy pionowe
Sondy pionowe, zwane też pionowym kolektorem gruntowym, są to zwykle rury z tworzywa sztucznego umieszczone w pionowych odwiertach, których głębokość i ilość ściśle zależy od mocy grzewczej pompy ciepła. Zasada działania jest podobna jak w kolektorze poziomym: w zamkniętym obiegu krąży niezamarzający płyn odbierając ciepło z gruntu oraz wód podziemnych i przekazuje je do pompy ciepła. W dolnych partiach gruntu gromadzi się ciepło, które praktycznie zachowuje stałą temperaturę przez cały rok. Wykorzystanie ciepła pochodzącego z tego podłoża jest bezpiecznym i przyjaznym dla środowiska sposobem ogrzewania każdego rodzaju budynków, zarówno dużych jak i małych, prywatnych i publicznych. Koszt wykonania sond pionowych jest stosunkowo wysoki, ale w zamian uzyskujemy niezawodną, energooszczędną formę ogrzewania o stosunkowo wysokiej temperaturze na wejściu do pompy ciepła. Kolektor zajmuje niewielką przestrzeń i można go zainstalować nawet na małych działkach. Po wywierceniu otworu nie ma konieczności przeprowadzania dużych prac rekultywacyjnych, zatem wpływ na najbliższe otoczenie jest minimalny. Wody gruntowe nie są wykorzystywane, więc ich poziom nie zmienia się.

Woda gruntowa
Pompy ciepła pracujące w układzie z wodą gruntową osiągają najwyższe współczynniki efektywności ze względu na wysoką temperaturę źródła ciepła wynoszącą 7 – 12oC przez cały rok. System dolnego źródła na bazie wody gruntowej składa się z dwóch studni: studni czerpalnej, w której zainstalowana jest pompa głębinowa (dobierana przez firmę wiertniczą uprawnioną do wierceń studni) oraz drugiej studni chłonnej. Studnie powinny znajdować się w odległości minimum 15 m od siebie. Warunkiem zastosowania studni głębinowych do zasilania pomp ciepła jest odpowiedni wydatek ujęcia (około 25% większy od nominalnego przepływu solanki przez parownik dla danego typu pompy ciepła) oraz odpowiedni skład fizykochemiczny wody. W celu zabezpieczenia parownika pompy ciepła przed osadami pochodzącymi z wody gruntowej lub zamarzaniem, wymagamy zastosowanie „krótkiego obiegu” glikolu z pośrednim wymiennikiem ciepła. Patrz również opcje podłączenia.

Zbiornik wodny
Jeśli na Państwa działce znajduje się jezioro lub staw, należy wykorzystać to i ułożyć na jego dnie pętle rur polietylenowych obciążając je tak, aby nie wypłynęły na powierzchnię. Zbiornik powinien charakteryzować się odpowiednio dużą powierzchnią i głębokością (ok. 3 metrów). W okresie zimy temperatura wody na głębokości poniżej 2 metrów utrzymuje się na stałym poziomie około 4oC. Zasada działania takiego wymiennika jest taka sama jak kolektora gruntowego. Należy pamiętać jednak, żeby przy wymiarowaniu ilości pętli przyjąć odpowiednio wysoką temperaturę na wejściu do pompy ciepła (np. 2-3oC dla DeltaT=3K).


Działanie pompy ciepła
System z pompą ciepła to bardzo zależne od siebie trzy obiegi (kolektor gruntowy - moduł chłodniczy - system grzewczy), które można porównać do trzech kół zębatych. Gdy jedno z nich się zatrzyma, przestanie pracować cały system.
Pierwszy obieg to dolne źródło czyli kolektor gruntowy, sonda pionowa lub woda gruntowa. Odebrane z ziemi ciepło transportujemy do pompy ciepła. Posługując się schematem, dostarczamy do pompy ciepła czynnik o temperaturze 0°C. Jest to wystarczająca temperatura, aby w wymienniku płytowym (parownik) odparował czynnik obiegu drugiego, tzn. czynnik chłodniczy w module chłodniczym. Czynnik chłodniczy już w postaci gazowej jest następnie sprężany przez sprężarkę. Gwałtownemu wzrostowi ciśnienia towarzyszy znaczny przyrost temperatury, gaz za sprężarką może osiągnąć temperaturę nawet 90°C. W postaci przegrzanej pary czynnik chłodniczy wpływa do kolejnego wymiennika (skraplacz), w którym następuje wymiana ciepła do obiegu trzeciego – systemu grzewczego (woda grzewcza). W skraplaczu gaz ulega skropleniu i w postaci ciekłej dopływa do zaworu rozprężnego, w którym następuje redukcja ciśnienia, a wraz z nim temperatury. Ochłodzony czynnik chłodniczy po raz kolejny wpływa do parownika zamykając cykl pracy.